Η Νέα Ευγονική Φοράει Αθλητικά και Τρώει Βιολογικά

Reading Time: 4 minutes

Πώς η εμμονή με την «καθαρή ζωή» και την προσωπική ευθύνη αναβιώνει τις πιο σκοτεινές ιδέες του 20ού αιώνα — αυτή τη φορά με χαμόγελο και φίλτρα Instagram.

Το 1883, ο Άγγλος επιστήμονας Φράνσις Γκάλτον πρότεινε μια ιδέα που αργότερα θα γινόταν πολύ επικίνδυνη: την ευγονική. Πίστευε πως, όπως διαλέγουμε τα καλύτερα ζώα για εκτροφή, έτσι μπορούμε να «βελτιώσουμε» και το ανθρώπινο είδος. Αν ενθαρρύνουμε τους «κατάλληλους» να κάνουν παιδιά και αποθαρρύνουμε τους «ακατάλληλους», τότε — υποτίθεται — θα έχουμε μια καλύτερη κοινωνία.

Με άλλα λόγια, η αξία ενός ανθρώπου κρινόταν από τα γονίδιά του. Κι αυτό, όπως φαντάζεσαι, οδήγησε σε διακρίσεις, βία και θανάτους, με πιο ακραία παραδείγματα τις μαζικές στείρωσεις, τις γενοκτονίες και τη δημιουργία μιας επικίνδυνης ιεραρχίας ανάμεσα στους ανθρώπους.

Σήμερα, η ευγονική δεν εμφανίζεται με την ίδια φρίκη — αλλά δεν έχει εξαφανιστεί. Αντίθετα, έχει φορέσει νέα ρούχα: αθλητικά παπούτσια, smoothie με σπιρουλίνα και hashtags για «wellness».

Η νέα ευγονική δεν σου επιβάλλει κάτι με το ζόρι. Σου το προτείνει «για το καλό σου». Προωθείται μέσα από την ιδέα της «προσωπικής ευθύνης» — πως δηλαδή η υγεία σου εξαρτάται αποκλειστικά από εσένα. Αν είσαι άρρωστος, αν έχεις κατάθλιψη, αν το παιδί σου γεννήθηκε με αυτισμό, κάτι έκανες λάθος. Δεν έφαγες αρκετά «καθαρά», δεν γυμνάστηκες αρκετά, δεν πήρες τις «σωστές» βιταμίνες. Φταις.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ, πολιτικός και υποστηρικτής της φυσικής ζωής. Συχνά λέει πως παλιά οι άνθρωποι ήταν πιο λεπτοί, πιο υγιείς, χωρίς αυτισμό ή διαβήτη. Το αφήγημα είναι απλό: κάποτε ήμασταν καλύτεροι — και μπορούμε να ξαναγίνουμε, αν απλώς «προσέξουμε». Αλλά η ιστορία δεν είναι τόσο απλή.

Γιατί η υγεία δεν είναι μόνο θέμα προσωπικής επιλογής. Εξαρτάται από πράγματα όπως η παιδεία, το εισόδημα, η πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα, το περιβάλλον που ζεις και, φυσικά, οι κοινωνικές ανισότητες. Όταν όλα αυτά αγνοούνται, τότε φτιάχνουμε μια κοινωνία που θεωρεί την αρρώστια ντροπή και την υγεία προνόμιο των λίγων.

Και αυτό δεν είναι νέο. Έχει συμβεί ξανά.

Ιστορικά Παραδείγματα

Ναζιστική Γερμανία: Το πρόγραμμα Aktion T4 οδήγησε στη μαζική εξόντωση ανθρώπων με αναπηρίες, ενώ οι νόμοι ευγονικής επέβαλαν μαζικές στείρωσεις. Οι ιδέες της «φυλετικής καθαρότητας» κατέληξαν στη γενοκτονία εκατομμυρίων.

• Ηνωμένες Πολιτείες: Από το 1907 ως τη δεκαετία του ’70, πάνω από 60.000 άνθρωποι στειρώθηκαν με βάση νόμους ευγονικής — κυρίως γυναίκες, φτωχοί και έγχρωμοι. Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ επικύρωσε αυτή την πρακτική το 1927.

• Σουηδία και Καναδάς: Εφάρμοσαν μακροχρόνια προγράμματα ευγονικής, στοχεύοντας αυτόχθονες πληθυσμούς, γυναίκες με ψυχικές διαταραχές και κοινωνικά «απροσάρμοστα» άτομα.

Η σύγχρονη ευγονική δεν μοιάζει με την παλιά — είναι πιο ακριβή, πιο κομψή και εξίσου επικίνδυνη

Η ευγονική του σήμερα δεν επιβάλλεται από κρατικές διαταγές. Εφαρμόζεται μέσω τεχνολογικών επιλογών, κοινωνικών πιέσεων και της λεγόμενης “κουλτούρας της ευεξίας”.

• Προγεννητικοί έλεγχοι: Οι περισσότερες εγκυμοσύνες με έμβρυα που φέρουν σύνδρομο Down τερματίζονται, ειδικά σε χώρες όπως η Ισλανδία και η Δανία. Είναι επιλογή ή κοινωνική επιβολή;

• Επιλογή φύλου: Μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης και γενετικής διάγνωσης, γονείς μπορούν να επιλέξουν το φύλο του παιδιού τους. Στην Ινδία και την Κίνα, αυτό οδηγεί σε ανισορροπία φύλου με βάση την πολιτισμική προτίμηση προς τα αγόρια.

• CRISPR και γονιδιακή παρέμβαση: Το 2018 γεννήθηκαν στην Κίνα τα πρώτα γενετικά τροποποιημένα παιδιά. Η κοινότητα αντέδρασε, αλλά η πόρτα έχει ήδη ανοίξει για τη «βελτιστοποίηση» των μελλοντικών γενεών.

• Wellness culture και ταξική ευγονική: Η υγιεινή διατροφή, τα βιολογικά προϊόντα, οι αποτοξινώσεις και τα «καθαρά» σώματα γίνονται σημάδι κοινωνικού κύρους. Όσοι δεν μπορούν να συμμετάσχουν, στιγματίζονται. Η υγεία γίνεται πολυτέλεια και η ασθένεια ντροπή.

---

Η «ήπια ευγονική» του σήμερα είναι εξίσου απορριπτική με την «σκληρή» του παρελθόντος — απλώς κρύβεται πίσω από ψυχρές ιατρικές εκθέσεις, influencers ευεξίας και πολιτικούς που νοσταλγούν την εποχή πριν τα εμβόλια. Δεν λέει ότι κάποιοι δεν αξίζουν να ζουν — απλώς λέει ότι φταίνε οι ίδιοι για την κατάστασή τους. Και αυτό, όπως και τότε, είναι μια μορφή βίας.

Θέλουμε ένα μέλλον που επιλέγει τη διαφορετικότητα, όχι που την εξαλείφει. Που επενδύει στη φροντίδα, όχι στην ταξική πειθαρχία της υγείας. Που βλέπει τους ανθρώπους ως υποκείμενα με δικαιώματα, όχι ως γενετικό υλικό προς διόρθωση.

Γιατί όταν η ευγονική φοράει ρούχα ευεξίας, το πρόβλημα δεν εξαφανίζεται. Απλώς αλλάζει φόρμα.