Η Σιωπή του Πόντου: Μνήμες που δεν έλιωσαν στον χρόνο

Reading Time: 4 minutes

353.000 ψυχές, μια χαμένη πατρίδα, και μια μνήμη που δεν ζήτησε εκδίκηση — μόνο δικαίωση.

---

Πρόλογος σιωπής

Δεν είναι όλες οι σιωπές ίδιες. Υπάρχουν κάποιες που είναι τόσο βαριές, που μοιάζουν με κραυγή. Στον Πόντο, μια τέτοια σιωπή σφραγίστηκε το 1919. Σαν μια μυστική επιγραφή στις πέτρες της Τραπεζούντας, στον απόηχο των βημάτων που δεν γύρισαν ποτέ. Των παιδιών που δεν μεγάλωσαν, των γιαγιάδων που δεν ξανατραγούδησαν, των πατεράδων που χάθηκαν στις πορείες θανάτου.

---

Από τη Σαμψούντα στην εξόντωση

Η 19η Μαΐου 1919 δεν είναι απλώς ιστορική. Είναι το σημείο καμπής. Την ημέρα εκείνη αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα ο Μουσταφά Κεμάλ, με στόχο την «εθνική αναγέννηση» — που μεταφράστηκε σε οργανωμένη εξόντωση. Ο Ποντιακός Ελληνισμός στοχοποιήθηκε για τις ρίζες του, τη γλώσσα του, τη χριστιανική του πίστη, τη σύνδεσή του με τον ελληνισμό.

Εκτοπισμοί. Σφαγές. Βιασμοί. Φωτιές σε ολόκληρα χωριά.

---

Μαρτυρία: η γιαγιά Αικατερίνη, από το Κιρς

«Είμασταν επτά παιδιά. Όταν ήρθαν οι στρατιώτες, φώναξαν τον πατέρα μου έξω. Δεν τον ξαναείδαμε. Η μάνα μου μας πήρε νύχτα και φύγαμε στα βουνά. Δύο από τα αδέλφια μου πέθαναν στον δρόμο. Το μικρότερο το έθαψε η μάνα μου με τα χέρια της, στη λάσπη, για να μην το φάνε τα ζώα. Όλη μου η ζωή μυρίζει ακόμα θάνατο και χώμα βρεγμένο.»

---

Ιστορικό Ντοκουμέντο: Το υπόμνημα του Αμερικανού πρέσβη Χένρυ Μοργκεντάου

«Οι Έλληνες του Πόντου εξοντώνονται μεθοδικά. Η κυβέρνηση τους στέλνει σε καταναγκαστικά έργα χωρίς τροφή. Οι επιζώντες πέφτουν θύματα ληστειών, ασθενειών και σφαγών.»
(Αναφορά προς το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, 1918)

---

Στην άλλη όχθη: η ζωή στην Ελλάδα

Οι Πόντιοι που επέζησαν έφτασαν πρόσφυγες σε μια χώρα που δεν ήταν έτοιμη να τους δεχτεί. Ζούσαν σε παράγκες, δούλευαν σκληρά, και πάλευαν να χτίσουν ξανά ζωή μέσα από τα χαλάσματα της ψυχής τους.

«Ο παππούς μου δεν έλεγε ποτέ λέξη. Είχε πάντα τα χέρια του σφιγμένα. Μόνο όταν έπαιζε τη λύρα, έβγαινε από μέσα του κάτι βαθύ — σαν να συνομιλούσε με τους νεκρούς του.»
(Μαρτυρία εγγονού Πόντιου πρόσφυγα, 2003)

---

Η άρνηση της Ιστορίας

Η Τουρκία μέχρι σήμερα αρνείται τη γενοκτονία των Ποντίων. Και όμως, υπάρχουν χιλιάδες έγγραφα, μαρτυρίες και ντοκουμέντα που αποδεικνύουν τη μεθοδικότητα του εγκλήματος. Αυτό δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά και το παρόν: κάθε άρνηση είναι ένα δεύτερο έγκλημα, που προσβάλλει τη μνήμη των θυμάτων.

---

Η δικαίωση δεν είναι εκδίκηση

Ο ποντιακός λαός ποτέ δεν εκδικήθηκε. Δεν ύψωσε όπλα. Ύψωσε χορούς, λόγια, εικόνες και τραγούδια. Και κράτησε ψηλά τη μνήμη, σαν ιερό καντήλι που δεν σβήνει με τον άνεμο.

«Πώς γίνεται, παιδί μου, να ξεχάσεις εκείνον που άφησες θαμμένο χωρίς σταυρό;»
(Λόγια μιας πρόσφυγας, στη δεκαετία του ’60)

---

Επίλογος – Το χρέος της Μνήμης

Δεν μπορείς να φέρεις πίσω τις ζωές. Μπορείς όμως να σταθείς ακίνητος, έστω για λίγο, και να πεις το όνομά τους.
Γιατί κάποτε υπήρξαν. Γιατί υπήρξε Πόντος.
Και γιατί αν δεν θυμάσαι, είσαι καταδικασμένος να επαναλάβεις.

Ας κρατήσουμε τη μνήμη όχι ως βάρος, αλλά ως πυξίδα.
Για να μη σιωπήσει ξανά η Ιστορία.

📌 Χρονολόγιο – Πλαίσιο Γενοκτονίας των Ποντίων (1914–1923)

• 1914 – Αρχή των εκτοπισμών και διώξεων κατά των Ελλήνων του Πόντου από τους Νεότουρκους. Χιλιάδες άνδρες επιστρατεύονται σε τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού), όπου πεθαίνουν από κακουχίες.
• 1916–1918 – Κατά την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η καταπίεση εντείνεται. Εκκενώνονται χωριά, κλείνουν σχολεία και εκκλησίες, και ξεκινούν μαζικές εξορίες.
• 19 Μαΐου 1919 – Ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα. Από αυτή την ημέρα ξεκινά η δεύτερη και σκληρότερη φάση των διώξεων, με συστηματικές σφαγές, απαγχονισμούς, καταστροφή κοινοτήτων και πορείες θανάτου.
• 1919–1922 – Οργανωμένες εθνοκαθαρτήριες επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στην περιοχή της Αμάσειας και της Τραπεζούντας. Χιλιάδες Έλληνες εκτελούνται ή πεθαίνουν από τις κακουχίες.
• 1923 – Με τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή πληθυσμών, οι εναπομείναντες Πόντιοι εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες.
• 1994 – Η Βουλή των Ελλήνων αναγνωρίζει επίσημα τη Γενοκτονία των Ποντίων και ορίζει την 19η Μαΐου ως Ημέρα Εθνικής Μνήμης.

---

📚 Πηγές και Αναφορές

1. Γιώργος Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού – Εκδόσεις Βάνιας
2. Κωνσταντίνος Φωτιάδης, Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου – Εκδόσεις Επτάλοφος
3. Henry Morgenthau, Ambassador Morgenthau’s Story – Doubleday, Page & Company, 1918
4. The Genocide of the Greeks of the Ottoman Empire, Centre for the Study of Genocide and Human Rights, Rutgers University
5. Προεδρικό Διάταγμα 219/1994 – ΦΕΚ 171/Α/11.10.1994 (Καθιέρωση 19ης Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης)
6. Μαρτυρίες προσφύγων από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα
7. International Association of Genocide Scholars (IAGS) – Ψήφισμα για τη γενοκτονία των Ελλήνων και Αρμενίων (2007)
8. Turkish Official Archives (σχολιασμένες από ιστορικούς), όπως παρατίθενται στα έργα των Taner Akçam και Benny Morris