Οι Βαλκανικές Μεραρχίες SS: Ιεροί Πόλεμοι και Ματωμένες Σιωπές

Reading Time: 6 minutes

Πώς στρατολογήθηκαν, πώς έδρασαν και πώς θάφτηκαν τα εγκλήματα τριών μεραρχιών των SS στα Βαλκάνια.

Οι Σκιές του Παρελθόντος στους Καθρέφτες του Παρόντος

Η Ιστορία των Βαλκανίων δεν είναι ποτέ απλώς παρελθόν. Οι αιματοβαμμένοι της κύκλοι, οι εθνοτικές εντάσεις, οι «ιεροί πόλεμοι» που βαφτίστηκαν ελευθερία ή πίστη, επανέρχονται σταδιακά με νέες μορφές. Η περίπτωση των βαλκανικών μεραρχιών SS δεν αφορά μόνο τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο· είναι και ένας σκοτεινός καθρέφτης όπου αντανακλώνται οι μηχανισμοί με τους οποίους η ιδεολογία εργαλειοποιεί τη θρησκεία και την ταυτότητα.

Από την ανομολόγητη κληρονομιά των Handschar και Skanderbeg μέχρι τις σημερινές αναβιώσεις ιστορικών συμβόλων σε ακραίους πολιτικούς λόγους, ένα ερώτημα επανέρχεται: ποια Ιστορία θυμόμαστε – και ποια μας βολεύει να ξεχνάμε; Καθώς η εθνική μνήμη μετατρέπεται συχνά σε όπλο, η αναμέτρηση με γεγονότα όπως αυτά που περιγράφονται στο άρθρο που ακολουθεί είναι όχι μόνο πράξη ιστορικής αποκατάστασης, αλλά και ηθικής εγρήγορσης. Γιατί οι σιωπές του παρελθόντος γεννούν τις εκρήξεις του μέλλοντος.

“Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ποτέ με τον ίδιο τρόπο, αλλά η σιωπή επαναλαμβάνει τα εγκλήματά της.” — Primo Levi

Ιστορικό Πλαίσιο: Ναζιστική Στρατηγική και Βαλκανικός Εθνικισμός

Μετά την εισβολή στη Γιουγκοσλαβία (Απρίλιος 1941) και την κατάρρευση της πολυεθνικής μοναρχίας, οι Ναζί αντιμετώπισαν την πρόκληση ελέγχου ενός γεωγραφικά και εθνοτικά σύνθετου χώρου. Η στρατηγική των SS, υπό την καθοδήγηση του Χάινριχ Χίμλερ, περιλάμβανε τη συγκρότηση εθελοντικών μονάδων από τοπικούς πληθυσμούς που θεωρούνταν “φυλετικά κατάλληλοι” ή πολιτικά χρήσιμοι για την αντιμετώπιση των ανταρτών και την ενίσχυση της ναζιστικής επιρροής.

Οι τρεις βασικές βαλκανικές μεραρχίες:

13η Ορεινή Μεραρχία SS “Handschar” (κροατομουσουλμανική)
21η Ορεινή Μεραρχία SS “Skanderbeg” (αλβανική)
23η Ορεινή Μεραρχία SS “Kama” (βοσνιακή, σύντομη ύπαρξη)

Δομή και Επιχειρησιακή Δράση

13η SS “Handschar” (1943–1945)

Συγκροτήθηκε το 1943 από Βόσνιους Μουσουλμάνους και Κροάτες, με επικεφαλής Γερμανούς αξιωματικούς. Έλαβε εκπαίδευση στην κατεχόμενη Γαλλία και επιχειρούσε κυρίως στην ανατολική Βοσνία, κατά των παρτιζάνων του Τίτο.

Επιχειρήσεις:

“Operation Wegweiser” και “Operation Maibaum” (1944): Εκατοντάδες εκτελέσεις υπόπτων και συλλήψεις αμάχων.
Καταστολή ανταρτών αλλά και σφαγές εθνοτικά αντίθετων κοινοτήτων.

21η SS “Skanderbeg” (1944)

Μια πιο βραχύβια και ανεπαρκώς οργανωμένη μονάδα, αποτελούμενη από Αλβανούς του Κοσσυφοπεδίου και της Αλβανίας, με στόχο την εθνοκάθαρση των Σέρβων και την καταστολή παρτιζανικών ενεργειών.

Επιχειρήσεις:

Εκτοπίσεις και λεηλασίες σε Κοσσυφοπέδιο και Μαυροβούνιο.
Εγκατάλειψη θέσεων και ακραία πειθαρχικά προβλήματα.

23η SS “Kama” (1944)

Η τελευταία απόπειρα δημιουργίας μιας δεύτερης μουσουλμανικής μεραρχίας SS. Δεν ολοκληρώθηκε ποτέ ως ενεργή μαχητική μονάδα και διαλύθηκε λόγω μαζικής λιποταξίας.

Εγκλήματα Πολέμου και Δίκες

Οι μεραρχίες αυτές ενεπλάκησαν σε εκτελέσεις αμάχων, εμπρησμούς χωριών και εθνοκαθαρτικές πρακτικές. Στη “Handschar” και τη “Skanderbeg” καταλογίζονται:

Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις με μαζικούς τάφους (π.χ. Višegrad, Pljevlja).
Εκτελέσεις Σέρβων και Εβραίων, πυρπολήσεις ορθόδοξων ναών.
Συμμετοχή σε μεταφορές Εβραίων στα στρατόπεδα θανάτου.

Δίκες: Η μεταπολεμική τιμωρία υπήρξε αποσπασματική. Λίγοι αξιωματικοί καταδικάστηκαν (όπως ο Karl-Gustav Sauberzweig), ενώ πολλοί ενσωματώθηκαν στον Ψυχροπολεμικό μηχανισμό των Δυτικών.

Νομικές Πηγές:

United Nations War Crimes Commission, Law Reports of Trials of War Criminals, Volumes 11–15.
ICTY (Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία), αρχεία μαρτυριών και αποδεικτικού υλικού από το 1993–2017.
Νόμος αριθ. 10 των Συμμαχικών Δυνάμεων (1945), Βάση νομικής κατοχύρωσης για τα εγκλήματα πολέμου στη Διάσκεψη της Νυρεμβέργης.

Μαρτυρίες και Σιωπηρές Πληγές

Ορισμένες από τις πιο αποκαλυπτικές μαρτυρίες προέρχονται από πρώην παρτιζάνους ή επιζήσαντες αμάχους. Σε μαρτυρία από το Višegrad (1944), γυναίκα Σέρβα επιζήσασα περιγράφει:

«Έσυραν τον πατέρα μου από την εκκλησία και τον σκότωσαν μπροστά μας. Μιλούσαν γερμανικά και αλβανικά. Έλεγαν πως μας καθαρίζουν για τη νέα τάξη πραγμάτων…»

Πηγή: Hoare, Marko Attila. Genocide and Resistance in Hitler’s Bosnia, Oxford University Press, 2006, σελ. 212.

Άλλη μαρτυρία από το Κοσσυφοπέδιο (Ιούλιος 1944) περιγράφει:

«Μπήκαν στο χωριό, έκλεισαν τους άντρες στο σχολείο και τους έκαψαν ζωντανούς. Οι γυναίκες βιάστηκαν. Έφεραν σημαίες με τον δικέφαλο αετό και φώναζαν πως ήρθε η ώρα των Αλβανών.»

Πηγή: Fischer, Bernd Jürgen. Albania at War, 1939–1945, Purdue University Press, 1999, σελ. 247–248.

Επίσης, μαρτυρίες πρώην μελών των SS Handschar (που κατεγράφησαν από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες κατά την κράτησή τους στο Κάιρο το 1945) αποκαλύπτουν ιδεολογική σύγχυση, θρησκευτική υποκρισία και έντονο μίσος κατά των Σέρβων. Ένας πρώην λοχίας καταθέτει:

«Μας έλεγαν ότι είναι ιερός πόλεμος. Ότι ο Χίτλερ σέβεται το Ισλάμ. Όμως μας έβαζαν να κάψουμε σπίτια γερόντων. Κανείς δεν ρωτούσε γιατί.»

Πηγή: United Nations War Crimes Commission, Law Reports of Trials of War Criminals, Vol. 13, London, 1949, σελ. 85–86. Επίσης, George Lepre, Himmler’s Bosnian Division, Schiffer Publishing, 1997, σελ. 226.

Μεταπολεμική Διαχείριση: Ψυχροπολεμικές Προτεραιότητες

Μετά το 1945, το Τίτοϊκό καθεστώς απέφυγε να τονίσει τις μουσουλμανικές ή αλβανικές συνεργασίες με τον Άξονα, προκειμένου να διατηρηθεί η εθνική συνοχή της νέας Γιουγκοσλαβίας. Η Δύση, από την άλλη, απορρόφησε αρκετούς πρώην SS (μέσω των προγραμμάτων ODESSA και Gehlen Organization), θεωρώντας τους χρήσιμους στον αντικομμουνιστικό αγώνα.

Κριτική Αποτίμηση και Σύγχρονη Ιστορική Επανεξέταση

Η νεότερη βιβλιογραφία έχει ρίξει φως στην «εργαλειοποίηση» της πίστης και της εθνοτικής ταυτότητας από τους Ναζί. Οι Handschar παρουσιάστηκαν ως «υπερασπιστές του Ισλάμ», οι Skanderbeg ως «φύλακες της αλβανικής κληρονομιάς». Στην πράξη, χρησιμοποιήθηκαν ως πρόχειρες εφεδρείες σε έναν πόλεμο ολοκληρωτικής φύσης.

Στη μεταπολεμική ιστοριογραφία της Βοσνίας και της Αλβανίας επικράτησε σιωπή — ή εξιδανίκευση. Μόνο μετά το 1990 άρχισε η απομυθοποίηση, ειδικά μέσω έργων όπως:

Marko Attila Hoare, Genocide and Resistance in Hitler’s Bosnia (Oxford University Press, 2006)
George Lepre, Himmler’s Bosnian Division: The Waffen-SS Handschar Division 1943–1945 (Schiffer Publishing, 1997)
Bernd Jürgen Fischer, Albania at War, 1939–1945 (Purdue University Press, 1999)

Όταν οι Ιδεολογίες Κρύβουν τη Βία

Οι βαλκανικές μεραρχίες SS δεν υπήρξαν ούτε απλοί μισθοφόροι, ούτε τυπικά στρατεύματα κατοχής. Ήταν προϊόντα ενός επικίνδυνου συγκερασμού ναζιστικής ιδεολογίας, τοπικού εθνικισμού και θρησκευτικής εκμετάλλευσης. Η μεταπολεμική τους αποσιώπηση αποκαλύπτει τα όρια της δικαιοσύνης και την αντοχή της ιστορικής αλήθειας στις ανάγκες της πολιτικής.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Lepre, George. Himmler’s Bosnian Division. Schiffer, 1997.
Hoare, Marko Attila. Genocide and Resistance in Hitler’s Bosnia: The Partisans and the Chetniks, 1941–1943. Oxford University Press, 2006.
Tomasevich, Jozo. War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. Stanford University Press, 2001.
Fischer, Bernd Jürgen. Albania at War, 1939–1945. Purdue University Press, 1999.
United Nations War Crimes Commission. Law Reports of Trials of War Criminals. Vol. 11–15.
ICTY Trial Transcripts and Judgments, 1993–2017.
Bassiouni, M. Cherif. The Law of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia. Transnational Publishers, 1996.