Πώς η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας έκλεβε βιβλία για να σώσει την γνώση

Reading Time: 3 minutes

Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας δεν συγκέντρωνε απλώς γνώση — την κυνηγούσε με πάθος, ακόμη και με… πειρατικές μεθόδους. Μάθε πώς η “κλοπή” βιβλίων έγινε στρατηγική υπεροχής στην αρχαιότητα.

Πριν υπάρξει το Google, τα torrents ή το Kindle, υπήρχε η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Ένα μέρος που δεν ήθελε απλώς να μαζέψει βιβλία. Ήθελε όλα τα βιβλία. Από κάθε γωνιά του τότε γνωστού κόσμου. Και η μέθοδός της; Όχι και τόσο… διακριτική.

Πλοίο στο λιμάνι; Κατάσχεση παπύρων!

Κάθε φορά που ένα πλοίο έδενε στο πολυσύχναστο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, οι αρχές της πόλης είχαν σαφή εντολή: διεξαγωγή αυστηρού ελέγχου για χειρόγραφα. Η Αλεξάνδρεια δεν ήθελε απλώς να συγκεντρώσει βιβλία, ήθελε να αποκτήσει την απόλυτη κυριαρχία στη γνώση. Αν εντόπιζαν οποιοδήποτε έργο που θεωρούνταν πολύτιμο ή μοναδικό, το κατάσχονταν αμέσως και μεταφερόταν χωρίς καθυστέρηση στη Βιβλιοθήκη. Εκεί, εξειδικευμένοι γραφείς, εκπαιδευμένοι στην τέχνη της ακριβούς αντιγραφής, έφερναν τα χειρόγραφα στο φως με κάθε δυνατή ακρίβεια, αναπαράγοντας τα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αφού ολοκληρωνόταν η αντιγραφή, το πρωτότυπο παρέμενε στα ράφια της Βιβλιοθήκης, για να εμπλουτίσει τις συλλογές της, ενώ στον ιδιοκτήτη του έργου επιστρεφόταν το αντίγραφο. Η διαδικασία ήταν ευγενική μεν, αλλά χωρίς περιθώριο επιλογής. Ο κάτοχος του έργου έπρεπε να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι το πρωτότυπο ανήκε πια στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, αφήνοντας πίσω του μόνο το αντίγραφο, σαν ένδειξη της δικής του «θυσίας» για την ευρύτερη διάδοση της γνώσης.

Το μεγαλύτερο “download” στην ιστορία

Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας δεν περιοριζόταν στη συλλογή βιβλίων, αλλά σε μια πρωτοφανή προσπάθεια καθολικής καταγραφής της ανθρώπινης γνώσης. Μέσω συστηματικής αντιγραφής, συγκέντρωνε έργα από όλο τον τότε γνωστό κόσμο, λειτουργώντας σαν ένα πρώιμο αρχείο παγκόσμιας μνήμης. Ήταν ένα πρόγραμμα διάσωσης και αφομοίωσης πολιτισμικού πλούτου σε μια εποχή χωρίς τυπογραφία, χωρίς ρεύμα, μόνο με γραφίδα και πάπυρο.

Όταν «δανείζεσαι» και δεν επιστρέφεις

Μία από τις πλέον χαρακτηριστικές πράξεις της Βιβλιοθήκης ήταν όταν, επί βασιλείας του Πτολεμαίου Γ΄ του Ευεργέτη, ζητήθηκαν από την Αθήνα τα αυθεντικά χειρόγραφα των τραγωδιών του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Οι Πτολεμαίοι κατέβαλαν υψηλή χρηματική εγγύηση, υποσχόμενοι την επιστροφή των έργων μετά την αντιγραφή. Ωστόσο, τα πρωτότυπα κρατήθηκαν στην Αλεξάνδρεια και απεστάλησαν στην Αθήνα αντίγραφα υψηλής ποιότητας — μια πράξη που αν και αμφιλεγόμενη, αντανακλά τη σημασία που απέδιδαν στη διατήρηση της γνώσης.

Γνώση = Δύναμη

Μπορεί σήμερα αυτή η πρακτική να μας φαίνεται ανήθικη ή τουλάχιστον αμφιλεγόμενη, όμως για τους Πτολεμαίους, η κίνηση αυτή ήταν κομμάτι μιας υπολογισμένης στρατηγικής επιβίωσης και διαρκούς υπεροχής. Σε μια εποχή όπου η γνώση συνδεόταν άρρηκτα με την πολιτική και στρατιωτική δύναμη, η απόκτηση και συγκέντρωση αυτής της γνώσης ήταν το υπέρτατο όπλο. Για την Αλεξάνδρεια, η οποία φιλοδοξούσε να γίνει το πνευματικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου, η εδραίωση της ηγεμονίας στη διανόηση δεν ήταν απλώς μια φιλοδοξία, αλλά μια αναγκαιότητα για την εξασφάλιση της πολιτικής και οικονομικής της κυριαρχίας.

Τελικά, ήταν εγκληματίες ή οραματιστές;

Ίσως λίγο κι από τα δύο. Η αλήθεια είναι πως τα περισσότερα έργα της Βιβλιοθήκης χάθηκαν στις διαδοχικές καταστροφές που υπέστη. Όμως η επίδρασή της ήταν τεράστια: καθόρισε τον τρόπο με τον οποίο συλλεγόταν, μελετούταν και διέδιδε η γνώση. Πολλά έργα της αρχαιότητας που διαβάζουμε σήμερα ενδέχεται να σώθηκαν επειδή κάποτε αντιγράφηκαν, μελετήθηκαν ή εμπνεύστηκαν από το πνεύμα της Αλεξάνδρειας.

Τελική σκέψη:

Σε μια εποχή που το “share” είναι αυτονόητο, η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας μας θυμίζει ότι η γνώση κάποτε ήταν τόσο πολύτιμη, που άξιζε να την… κλέψεις.