Ουκρανία: Από τον Holodomor του Στάλιν στην εισβολή του Πούτιν

Reading Time: 5 minutes

Ένας λαός στη δίνη της Ιστορίας – από τη σιωπή της πείνας στον ήχο των βομβών

Η Ουκρανία είναι μια χώρα που δεν έπαψε ποτέ να πληρώνει το τίμημα της γεωπολιτικής της θέσης και της ιστορικής της ιδιαιτερότητας. Ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, ανάμεσα στη ρωσική αυτοκρατορία και τον ευρωπαϊκό κόσμο, υπήρξε συχνά πεδίο επιβολής, κατοχής, πείνας και πολέμου. Κι όμως, παρά τις συνεχείς τραγωδίες, ο ουκρανικός λαός δεν εξαφανίστηκε – αντίθετα, επέμενε στην ύπαρξή του, στη γλώσσα του, στην ταυτότητά του.

Η μεγάλη σιωπή της πείνας – ο Holodomor

Το 1932-33, ο Ιωσήφ Στάλιν εξαπέλυσε μία από τις πιο τρομακτικές και σιωπηλές γενοκτονίες του 20ού αιώνα: τον Holodomor, δηλαδή τον “θάνατο από πείνα”, όπως έχει καθιερωθεί διεθνώς. Πρόκειται για μια τεχνητά προκληθείσα λιμοκτονία στην Ουκρανία, στο πλαίσιο της πολιτικής της υποχρεωτικής κολεκτιβοποίησης και της προσπάθειας πλήρους υποταγής του ουκρανικού πληθυσμού στη Μόσχα.

Η σοβιετική εξουσία δήμευσε τα τρόφιμα, κατέσχεσε τις σοδειές, απαγόρευσε τις μετακινήσεις από χωριό σε χωριό, ενώ έστειλε στρατιωτικά αποσπάσματα για να εφαρμόσουν με ωμή βία τις κρατικές επιταγές. Κανείς δεν μπορούσε να φύγει, να αγοράσει, να ανταλλάξει. Η πείνα δεν ήταν τυχαία: ήταν όπλο. Υπολογίζεται ότι 3,5 έως 5 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν μέσα σε λίγους μήνες, πολλοί από αυτούς παιδιά. Χωριά εξαφανίστηκαν από τον χάρτη. Μανάδες εγκατέλειπαν τα παιδιά τους σε σταθμούς τραίνων ελπίζοντας πως κάποιος θα τα σώσει. Η ανθρωποφαγία καταγράφηκε ακόμη και σε επίσημες αναφορές.

Μαρτυρία: “Η μάνα μου μου έδεσε τα χέρια για να μην φάω τον μικρό μου αδελφό”

«Ήμουν δέκα χρονών. Θυμάμαι την μάνα μου να βράζει χόρτα. Τα ανακάτευε με λίγο νερό και τίποτα άλλο. Ο πατέρας μου είχε πεθάνει ήδη, απ’ την πείνα. Ο μικρός μου αδερφός ήταν μωρό, τριών ετών. Έκλαιγε συνεχώς. Δεν άντεχα άλλο το κλάμα. Μια μέρα, σηκώθηκα και πήγα κοντά του. Ήθελα να τον κάνω να σωπάσει. Η μάνα μου με είδε, κατάλαβε. Με έδεσε στο τραπέζι. Έκλαιγε και φώναζε: “Δεν θα αφήσω να φάει η μια μας ψυχή την άλλη.” Αυτό δεν ήταν πείνα. Ήταν κόλαση.»

— Νίνα Καρπένκο, επιζήσασα του Holodomor, χωριό Μοχρίντσι, Πολτάβα
(Πηγή: The Harvest of Sorrow, Robert Conquest)

Το σκεπτικό της Σοβιετικής ηγεσίας ήταν ξεκάθαρο: η Ουκρανία, με τις έντονες εθνικές της τάσεις, την πολιτισμική της αυτοσυνείδηση και τον αντιστασιακό της χαρακτήρα, έπρεπε να συντριβεί ως λαός. Δεν ήταν μόνο η οικονομική πειθαρχία που ήθελε ο Στάλιν – ήταν η εξάλειψη της ιδέας της Ουκρανίας ως χωριστής εθνικής οντότητας. Ο Holodomor αναγνωρίζεται σήμερα από πολλές χώρες ως γενοκτονία, αν και η Ρωσία συνεχίζει να αρνείται την πρόθεση και την έκταση του εγκλήματος.

Το φάντασμα της αυτοκρατορίας – Η Ρωσία επιστρέφει

Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά ρίχνει τη σκιά της. Το 2014, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και υποκίνησε αυτονομιστικά κινήματα στο Ντονμπάς. Το 2022, ο Βλαντίμιρ Πούτιν διέταξε την εισβολή στην Ουκρανία, μιλώντας για “αποναζιστικοποίηση” και “προστασία του ρωσικού κόσμου”. Στην πράξη, όμως, η Μόσχα επιχείρησε – ξανά – να σβήσει την Ουκρανία από τον χάρτη: πολιτικά, πολιτισμικά, γεωγραφικά.

Όπως και το 1932, έτσι και σήμερα, το τίμημα το πληρώνουν οι άμαχοι: πόλεις ισοπεδώνονται, παιδιά σκοτώνονται, εκατομμύρια προσφύγων αναζητούν σωτηρία μακριά από την πατρίδα τους. Η καταστροφή της Μαριούπολης, οι μαζικοί τάφοι στη Μπούτσα, οι διαρκείς βομβαρδισμοί σε κοινωνικές υποδομές, δεν είναι παρά η σύγχρονη εκδοχή ενός παλιού αφηγήματος: η εξόντωση μέσω της ισχύος.

Από τη συλλογική μνήμη στην αντίσταση

Ο Holodomor και ο πόλεμος του 2022 δεν είναι δύο ασύνδετα γεγονότα. Είναι κεφάλαια του ίδιου δράματος: της άρνησης του Κρεμλίνου να αποδεχτεί μια ανεξάρτητη Ουκρανία. Κάθε πύραυλος που πέφτει σε ουκρανικό έδαφος σήμερα, φέρει κάτι από τη βαρύτητα της πείνας του παρελθόντος. Και κάθε Ουκρανός που αντιστέκεται, δεν πολεμά μόνο για τη γη του αλλά για τη συλλογική αξιοπρέπεια ενός λαού που αρνείται να εξαφανιστεί.

Ηθική υποχρέωση και ιστορική αλήθεια

Ο κόσμος παρακολουθεί. Άλλοτε με συμπάθεια, άλλοτε με κούραση. Μα η Ιστορία δεν κουράζεται. Οι μαζικοί λιμοί, οι καταπιέσεις, οι εισβολές δεν είναι απλώς γεγονότα. Είναι τεκμήρια μιας διαρκούς σύγκρουσης ανάμεσα στον αυταρχισμό και την ελευθερία. Και η Ουκρανία είναι το πεδίο στο οποίο αυτή η σύγκρουση γίνεται τρομακτικά ορατή.

---

Αν η Ιστορία διδάσκει κάτι, είναι πως η σιωπή μπροστά στην αδικία, οδηγεί απλώς στην επανάληψή της. Ο Holodomor δεν πρέπει να ξεχαστεί. Και ο πόλεμος του Πούτιν δεν πρέπει να γίνει αποδεκτός.

Πηγές και παραπομπές

1. Robert Conquest – The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine (1986)
   Η κλασική μελέτη για τον Holodomor από τον ιστορικό που τεκμηρίωσε τη γενοκτονία με βάση σοβιετικά αρχεία και μαρτυρίες.
2. Ukrainian Institute of National Remembrance
   https://uinp.gov.ua/en
   Επίσημος κρατικός φορέας της Ουκρανίας με ντοκουμέντα, στατιστικά και αρχειακό υλικό για τον Holodomor.
3. Holodomor Research and Education Consortium (HREC)
   https://holodomor.ca
   Ερευνητικό κέντρο με τεκμήρια, προφορικές μαρτυρίες, και εκπαιδευτικό υλικό για ακαδημαϊκή τεκμηρίωση.
4. UNESCO: Recognition of the Holodomor
   https://en.unesco.org
   Αν και η Ρωσία δεν αναγνωρίζει τον Holodomor ως γενοκτονία, η UNESCO έχει καταγράψει τη σημασία του ως παγκόσμια πολιτισμική μνήμη.